Batık kıta Zelandiya’nın gizemi: Dünya’nın sekizinci kıtası olabilir mi, olamaz mı?

Dünya haritası her vakit bugünkü kadar eksiksiz değildi ve yüzyıllar boyunca kaşifler boşlukları doldurmak için gezegeni dolaşarak vakit, para ve bazen de hayatlarını harcadılar. Müşahede, hipotez ve efsanelerin bir karışımına güvenerek yola çıkan bu kaşifler, hem gerçek hem de hayali kara kütlelerini ve insanları aradılar.

Tahmin edebileceğiniz üzere bazen amaçlarına ulaşırken, bazen de aradıkları yerin olmadığını yahut orada öteki bir şey olduğunu buldular. Lakin yüzyıllar boyunca, eski haritalar, Güney Yarımküre’de, yakın vakte kadar onu bulmak için her türlü uğraşa meydan okuyan bir kara kütlesi varsayımında bulundu ve artık bile hakkında bilmediğimiz çok şey var.

Keşif çağı

Keşif Çağı, dünyanın yeni ve gelişmiş temsillerini ortaya koymak için gözleme dayalı (ampirik) doğrulamanın ve hakikat ölçümlerin gücüne duyulan inançla başladı. Fakat birçok haritacı, rapor edilen dataları ve çağdaş ölçümleri, coğrafya ve dünya tarihinin karışık bir resmi olarak oluşturulan antik dünya haritalarından miras alınan özelliklerle birleştirmeye devam etti.

Bu haritalar çoklukla mitolojik yahut varsayımsal özelliklerin yanı sıra bilinen dünyanın özelliklerini de tasvir ediyordu. Haritalar o denli bir hal aldı ki, neyin gerçek, neyin hayali olduğunu bilmek kolay değildi.

Bu örneklerden biri, Güney Yarımküre’nin büyük bir kısmını kapladığı düşünülen bir kara kütlesi olan Terra Australis Incognita formunda karşımıza çıkıyor. Bu kıtanın, Kuzey Yarımküre’nin bilinen kara dağılımı için bir çeşit istikrar tartısı olduğu varsayılıyordu. Terra Australis’in, temel olarak dünyayı istikrarda tutmak için yaratılan bir kütle olduğu düşünülüyor.

Bu kıtaya ait birinci referanslar antik çağda ortaya çıktı, lakin birçok ortaçağ ve erken çağdaş haritada tanınan bir halde varlığını korudu ve hatta 18. yüzyılın sonlarına kadar bile kimi haritalarda görülebiliyordu.

Yüzyıllar boyunca kaşifler Terra Australis’i aradılar lakin bulamadılar. 1769’da Kaptan James Cook, Venüs’ün geçişini gözlemlemek ve birebir vakitte uzun vakittir aranan kıtayı bulmak için Endeavor ile Pasifik’e girdi.

Bu müddet zarfında Cook, Yeni Zelanda kıyılarını keşfetti ve sonunda pes ederek ülkenin aradığı karayla hiçbir ilgisi olmadığı sonucuna vardı.

Zelandiya: Bâtın bir kıta

2017 yılında dünya, gezegende şimdiye kadar bilinmeyen sekizinci bir kıtanın bulunduğunu öğrenerek şaşkınlığa uğradı. Görünüşe nazaran Kaptan Cook, gizemli kıta arayışında Yeni Zelanda’yı düşünmekte haklıydı lakin dalgaların altına bakması gerekiyordu.

Zelandiya (Te Riu-a-Māui’den Māori’ye uzanır), güneybatı Pasifik’e neredeyse büsbütün batmış devasa bir kara kütlesi. Avustralya’nın yaklaşık üçte ikisi olan yaklaşık 5 milyon kilometre karelik bir boya sahip. Açık orta dünyanın en küçük, en ince ve en genç kıtası olarak kabul edilebilir.

Zelandiya’nın dalgaların altında var olduğuna dair birinci ipuçlarından biri, Yeni Zelanda’nın “güneye ve doğuya hakikat çok uzaklara uzanan, şu anda sular altında kalmış büyük bir kıtasal alanın tepesini oluşturan bir dağ zincirinin kalıntıları” olduğu sonucuna varan İskoç tabiat bilimci Sir James Hector’un gözlemlerinden geldi.

Daha sonra, 1960’larda, bir kıtanın gerçekte ne olduğuna dair jeolojik tarif daha kesin hale geldi. Temel olarak bir kıtanın, yüksek rakımlı, kalın bir kabuğa ve çok çeşitli kayalara sahip geniş (genişliğe vurgu yapılan) bir jeolojik alan olması gerekiyordu. Bu tanımla bir arada jeologlar, arayabilecekleri ve varlığını kanıtlamaya çalışabilecekleri bir şeye sahipti.

1995 yılında Amerikalı bir jeofizikçi bir kere daha Yeni Zelanda’yı farklı bir kıtada yer alan bir yer olarak nitelendirdi ve “Zelandia” ismini önerdi.

Bu, yeni bir arama heyecanı yaratmaya başladı, lakin, Birleşmiş Milletler’in Deniz Hukuku Sözleşmesi’ni yürürlüğe koymasıyla birlikte asıl ilgi ortaya çıktı. Bu mukaveleye nazaran, bir ülke, Münhasır Ekonomik Bölgesinden uzanan rastgele bir araziyi ve “genişletilmiş kıta sahanlığının” modülü olan araziyi ve bununla birlikte gelen her türlü kaynağı yasal toprakları olarak talep edebiliyor. Bu muahede ile bir arada, Yeni Zelanda’nın etraftaki bölgeyi araştırmak için güçlü nedenleri ortaya çıktı. Yeni kıtanın varlığını ortaya çıkarmak için kaya tahlilleri ve uydu bilgileri yavaş yavaş birikmeye başladı.

Sekizinci kıta altı yıldır biliniyor ve hala hakkında bilmediğimiz birçok şey var. Keşfedilmesiyle ilgili zorlukların birden fazla, bir kilometreden fazla suyun altında olması nedeniyle erişilmezliğiyle ilgili.

Bildiğimiz şey ise, Zelandiya’nın bir vakitler üstün kıta Gondwana’nın bir modülü olduğu, fakat yaklaşık 85 milyon yıl evvel tektonik kuvvetler tarafından parçalanarak Tasman Denizi’nin oluştuğu. Bu sürecin nasıl işlediği hala belirsizliğini koruyor ve bilim insanları, kara kütlesinin ne kadar ince olduğu ve neden daha küçük kıtalara ayrılmadığı karşısında hala şaşırıyor. Ayrıyeten uzmanlar, Zelandiya’nın her vakit su altında olup olmadığını bilmiyor.

Bu bilinmeyenlere karşın, gelecekte yapılacak daha fazla tahlilin bu büyüleyici kıta hakkında daha fazla şeyi ortaya çıkarması olası. Ayrıyeten gezegenimizde hala keşfedilmeyi bekleyen çok şeyin olduğunu da gösteriyor.