“Patlayan diş” sorunu: 1800’lü yıllarda, insanların dişleri durup dururken neden patlıyordu?

1800’lerde ABD’de, kimi hastalar diş doktorlarına alışılmadık bir şikayetle gittiler: Dişleri ağızlarında patlıyordu.

Dişlerin genel olarak patlayıcı özellikleriyle bilinmediklerini rahatlıkla söyleyebiliriz. Fakat, 1817’de Pennsylvania, Mercer County’den bir rahip, “onu çılgına çeviren” hayatının en berbat diş ağrısını yaşamaya başladı.

Diş doktoru WH Atkinson tarafından 1860 yılında Dental Cosmos’ta yazılan bir raporda şu kelamlar dikkat çekiyor: “Acısı sırasında, biraz soluklanmak için boşuna çabalayarak, koşuşturuyordu; kimi vakit öfkeli bir hayvan üzere başını yere vurup, kimi vakit çitin altında dişini dürtüyordu, sonra su kaynağına gidip soğuk suya daldırıyordu; bu, ailesini o kadar korkuttu ki, onu kabine götürdüler ve onu sakinleştirmek için ellerinden geleni yaptılar. Fakat hepsi boşunaydı, ta ki sonraki sabah saat dokuzda, yırtıcı bir sayıklama içinde yerde yürürken, ansızın bir tabanca atışına benzeyen keskin bir şakırtı ile dişi paramparça olarak onu anında rahatlatana kadar. O anda karısına döndü ve ‘Ağrım geçti’ dedi. Yatağa gitti ve bütün gün ve sonraki gecenin büyük bir kısmında rahat bir halde uyudu, sonrasında aklı başında ve güzel durumdaydı.”

Diş tabibi tarafından biri 1830’da ve oburu 1855’te olmak üzere iki hadise daha tanımlandı. Rahip hadisesinde olduğu üzere onlarda da artan bir ağrı vardı, ardından ani bir keskin ağrı, patlayan bir diş ve anında rahatlama yaşanıyordu. Bir durumda dişin “parçalara ayrıldığı” kaydedildi.

Ayrıca bu olaylar, sıkıntılı dolgu kullanan tek bir diş doktorunun olağan dışı raporları değildi.

Diş tabibi J. Phelps Hibler’in 1874’te bir hasta hakkında yazdığına nazaran “Patlama gerçekleşmeden çabucak evvel, dişi fecî bir formda ağrıyordu, organizmasının her kesiminin ahenkli sakinliğini bozuyordu, o denli ki kimi anlarda hafif zihinsel sapmalar altında çalışıyordu. Birdenbire, evvelki şiddetli ağrı dışında rastgele bir belirti olmaksızın, sağ alt birinci azı dişi, bir sarsıntıyla patladı ve neredeyse onu yere devirecek kadar tesirliydi; dişi direkt lingualden bukkal yüzeye ayırdı ve organı neredeyse parçaladı; birebir anda, Östaki borularını kateden müthiş bir duyguya kapıldı ve bu, onun hatırı sayılır bir mühlet için büsbütün sağır kalmasına neden oldu. Her şey bir an sürdü ve dişin ağrıması bir anda durdu.”

“Patlayan dişler” olayları neden yaşanıyordu?

Bu olayların 1920’lerde ansızın sona ermesinden dolayı, ne yazık ki, direkt olarak incelenmeleri mümkün değil. Lakin diş doktorları, yıllar boyunca çeşitli teoriler önerdiler. Birinci teorilerden biri, çürüyen bir dişin gaz birikimi oluşturması ve sonrasında patlamaya neden olmasıydı. Fakat, örneğin tamamlanmamış bir kök kanalı sebebiyle dişlerde gaz birikmesi olsa da, bu, insanların dişlerinin anlatıldığı üzere ağızlarında patlamasına neden olacak kadar yeterli basınca neden olmaz.

University College London İnorganik Kimya Profesörü Andrea Sella, çürüme nedeniyle doğal gaz birikmesinden daha muhtemel bir açıklama öne sürdü. Sella’nın önerdiğine nazaran, patlayan diş hadiselerine dolgularda kullanılan eski moda kimyasallar neden olmuş olabilir. 1800’lerde çürükleri doldurmak için, günümüzde tavsiye edilmeyecek bir biçimde kalaydan kurşuna kadar pek çok farklı metal kullanıldı. Birebir ağızda iki farklı metalin kullanılması, temel olarak bir batarya oluşturabilirdi.

Sella 2016’da BBC’ye “Ağzınızdaki metallerin karışımı nedeniyle tabiatıyla elektroliz olabilir” dedi ve ekledi: “Benim tercih ettiğim açıklama, şayet bir dolgu berbat yapılırsa ve çürüğün bir kısmı kalırsa, bu diş içinde hidrojen birikmesi mümkünlüğü manasına gelir.”

Bu diş, hala yüksek bir mümkünlük olmasa da, daha sonra basınç nedeniyle patlayabilir yahut örneğin sigara içerken tutuşabilir. Ne yazık ki, bu hastalarda dolgu yapıldığına dair bir delil olmadığı için tam açıklamayı hala bilmiyoruz. Tekrar de, hadiselerin meydana gelmesi durduğu için, bunun muhtemelen eski bir diş hekimliği yolundan kaynaklandığı söylenebilir. Öbür bir deyişle, dişlerinizin ağzınızda patlamaları konusunda şu an için endişelenmenize gerek yok.