Azteklerin kristal kafatasları: Tarihi bir palavra mı?

Muhtemelen Orta Amerika’dan çıkan en ikonik arkeolojik yapıtlardan kimileri olan ünlü Aztek kristal kafatasları, uzaylı heykeltıraşlar, psişik teknolojiler ve sihirli taşlarla ilgili sayısız teoriye ilham verdi. Lakin gerçekte, Kolomb öncesi periyoda ilişkin olduğu varsayılan bu kalıntılar, on dokuzuncu yüzyılda yaşamış bir Fransız dolandırıcı tarafından hazırlanan ucuz taklitler olabilir.

Dünyanın dört bir yanındaki müzelerde ve özel koleksiyonlarda, uzunlukları birkaç santimden yaklaşık bir bowling topu büyüklüğüne kadar değişen bir düzine kafatası olduğu düşünülüyor. Bu parlak kafatasları birinci sefer 1856 yılında British Museum’un Aztekler tarafından yapıldığı söylenen minyatür bir kafatası satın almasıyla ortaya çıktı, fakat bu kesimin tam olarak nereden geldiği muhakkak değildi.

British Museum daha sonra 1897 yılında ikinci bir kristal kafatası satın aldı ve bugün müzede bu modül sergileniyor. Müze, başlangıçta kafatasının Kolomb öncesi periyoda ilişkin olduğuna inanmasına karşın, “bunu teknolojik münasebetlerle doğrulama teşebbüslerinin başarılı olmadığını” ve kesimin kökeninin “çok belirsiz” olduğunu söylüyor.

Farklı boyutlardaki öbür kristal kafatasları kısa mühlet sonra Meksika Ulusal Antropoloji Müzesi ve Smithsonian Enstitüsü koleksiyonlarında ortaya çıktı. Lakin 1950’lerde William Foshag isimli bir Smithsonian madencilik uzmanı, kesimin açıkça çağdaş mücevher imal araçları kullanılarak oluşturulduğunu fark etti ve geçersiz olduklarını ortaya çıkarttı.

Kafatasları Aztek ikonografisinde kıymetli bir yere sahip ve ekseriyetle antik tapınakların duvarlarına yahut ilah tasvirlerine oyulmuş olarak bulunur. Fakat, Meksika’da ya da öteki bir yerde yapılan arkeolojik hafriyatlarda hiçbir kristal kafatasına rastlanmadı ve müze koleksiyonlarındaki örneklerin hiçbiri bir hafriyat projesi ile temaslı değil.

2000’li yılların başında arkeologlar Aztek kristal kafataslarının hepsinin olmasa da birçoklarının uydurma olduğundan şüphelenmeye başlamışlardı.

Nihayet 2008 yılında, kimliği meçhul bir bağışçının Smithsonian Enstitüsü’ne bir kafatası postalaması, 1960 yılında satın aldığını sav etmesi ve daha evvel Meksikalı diktatör Porfírio Díaz‘a ilişkin olduğunda ısrar etmesiyle kesin delil ortaya çıktı.

Kristal kafataslarının en büyüğü olan bu kesim, Jane MacLaren Walsh isminde bir antropoloğa teslim edildi ve o da British Museum’dan Margaret Sax ile birlikte hem Smithsonian kafatasını hem de Londra’da bulunan örneği tahlil etti. Taramalı elektron mikroskobu kullanan ikili, her iki kafatasının da döner tekerleklerle oyulduğunu ve bu nedenle Aztek teknolojisi kullanılarak üretilmiş olamayacağını tespit etti.

Walsh ve Sax daha sonra kafataslarının yapıldığı kuvarsın içindeki sıvı ve katı akıntıları tahlil ederek kayanın “mezotermal metamorfik bir ortamda” dövüldüğünü belirledi. Bu da Orta Amerika’yı bir kaynak olarak dışladı ve kristalin büyük olasılıkla Brezilya ya da Madagaskar’dan geldiğini gösterdi ki bu iki ülke de Aztek ticaret yollarında yer almıyor.

Peki Kristal Kafatasları Nereden Geldi?

Tüm kafataslarının tarihini takip etmek mümkün olmasa da, kayıtlar British Museum’daki örneğin orjinal olarak Tiffany & Co. tarafından Eugène Boban isimli bir Fransız tüccardan satın alındığını gösteriyor.

Boban, Paris’teki Exposition Universelle’de Meksika Maximilian mahkemesinin resmi arkeologu olarak bulgularını sergilemek için düzenlenen Exposition Universelle’de iki kristal kafatası daha sergilemişti. Bununla birlikte Boban, Meksika’daki Fransız Bilimsel Komitesi’nin bir üyesi olmasına karşın profesyonel bir arkeolog değildi, fakat gençliğinin birçoklarını Meksika’da kendi resmi olmayan kazılarını yaparak geçirmişti.

Şu anda ortaya çıkan gerçek şu: Kristal kafataslarının üretilmesi birinci kere on dokuzuncu yüzyılda – birinci gerçek Aztek yapıtlarının dünyanın dört bir yanındaki müzelerde görünmeye başladığı ve halkın bu gizemli eski uygarlığa karşı bir hayranlık duyduğu bir vakitte – Boban tarafından başlatıldı. Rastgele bir arkeolojik hafriyatta hiçbir kristal kafatasının ortaya çıkmamış olması, Boban’ı onları gerçek Aztek kalıntıları olarak göstermekten caydırmadı ve birçok müze, kristal bir kafatasının elbet kimi şeyleri ortaya çıkaracağını bildiklerinden, onların özgünlüğüyle ilgili argümanlarına inanmaktan son derece mutluydu.

Buna karşın, sonunda British Museum’a giden kafatası, Boban’ı dolandırıcı olmakla suçlayan Museo Nacional de Mexico yöneticisi tarafından 1885’te reddedildi. Bu başarısızlıktan yılmayan Boban, çabucak alternatif bir satıcı buldu ve dünya çok geçmeden uydurma Aztek kristal kafatasları ile doldu.