Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür, şaşırtan bir biçimde küçülüyor

Ortalama mühletlere nazaran Dünya’ya ve Güneş Sistemi’ndeki öteki tüm gezegenlere en yakın gezegen olmasına karşın Merkür, en az ilgi gören gezegenlerden biri. 59 Dünya günü süren Merkür gündüzünde sıcaklıkları 430°C’ye ulaşan, konukları için pek uygun bir karşılama sunmayan, kavrulmuş bir gezegen olmasından ötürü bu ilgi eksikliğinin en büyük sebebi kendisidir diyebiliriz. Atmosfer eksikliğini bile düşünmesek, burasının pek ziyaret etmek isteyeceğiniz bir gezegen olmadığı rahatlıkla söylenebilir.

Ama bu gezegen yeniden de hayli enteresan özelliklere sahip. Örneğin 1974 yılında NASA’nın Mariner 10 misyonu gezegenin yanından uçtu ve gezegenin küçüldüğüne dair ispatlar keşfetti.

Bu ispat, tüm gezegende “basamaklar” olarak bilinen kilometrelerce yükseklikteki yamaçlardan geldi. Bunlar, gezegenin termal soğuma nedeniyle büzülmesi sırasında “bindirme” ismi verilen kayalıkların altındaki faylardan kaynaklanıyor.

Merkür, iç kısmının termal büzülmesi nedeniyle küçülüyor

Open University’de Gezegensel Yer Bilimleri Profesörü ve gezegenin büzülmesini araştıran yeni bir makalenin muharriri olan David Rothery, The Conversation için bir yazısında “Merkür’ün iç kısmı küçüldüğü için yüzeyi (kabuk) giderek daha az kaplanacak alana sahip oluyor. Buna, bir arazi modülünün bitişik arazi üzerine itildiği ‘bindirme fayları’ geliştirerek karşılık veriyor” diye açıklıyor ve devam ediyor: “Bu, yaşlandıkça bir elmanın üzerinde oluşan kırışıklıklara misal; lakin elma kuruduğu için küçülürken, Merkür iç kısmının termal büzülmesi nedeniyle küçülür.”

2014 yılında gezegenin yaklaşık 7 kilometre daraldığı kestirim ediliyordu. Merkür’de, yüzeyini kaplayan çok sayıda çarpma kraterine bakarak bu küçülmenin ne vakit gerçekleştiğine dair hayli güzel bir fikir edinmek mümkün. Birtakım kraterler gezegenin büzülmesi nedeniyle kısalmış olsa da, basamakların üzerinde de kraterler bulunuyor ve bu da onlara neden olan çarpışmanın, fayın gezegenin kabuğunu değiştirmesinden sonra meydana geldiği manasına geliyor.

Gökbilimciler bu bilgiden yola çıkarak basamakların yaklaşık 3 milyar yaşında olduğu sonucuna vardı. Lakin yeni çalışmada takım, Merkür soğumaya devam ederken gezegendeki küçülmenin şimdi bitmediğine dair deliller buldu.

Open University doktora öğrencisi Ben Man, dik yamaçlarda, arazinin iki fay ortasına düştüğü ve bir gerilme işareti olan “grabenler” (çökükler) buldu.

Rothery’nin açıkladığına nazaran “kabuğun genel olarak sıkıştırıldığı Merkür’de esneme şaşırtan görünebilir, lakin Man, bu grabenlerin, kabuğun bir itme diliminin bitişik yere gerçek itilirken bükülmesi durumunda meydana geleceğini fark etti. Bir modül tostu bükmeye kalkarsanız o da tıpkı biçimde çatlayabilir.“

Bu grabenler Merkür’deki meteor çarpmalarından gelen darbelerden kaynaklanan enkazla büsbütün kaplanmadığı için grup, esneme ve çökmenin 300 milyon yıldan daha kısa bir mühlet evvel gerçekleştiğini kestirim ediyor ve bu, gezegenin daralmasının bugün hala devam ettiğinin delili olarak görülüyor.

Çalışma Nature Geoscience’da yayınlandı.