Başsız Roma heykellerinin bu türlü olmasının bir nedeni var; ve bu neden düşündüğünüz şey olmayabilir
Geçen yüzlerce yılın, antik yapıtların pek birçoklarına uygun davranmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Müzeler bir formda hasar görmüş, birçok vakit uzuvları eksik olan yahut harap olma belirtileri gösteren heykel örnekleriyle doludur. Fakat hasar üzere gözüken bu durumun tamamı vaktin acımasızlığından kaynaklanmıyor olabilir. Görünüşe nazaran Romalılar, pratik bir sebepten ötürü kasıtlı olarak başsız heykeller yapmayı tercih etmişler.
Başsız heykeller muhtemelen Roma sanatının ve arkeolojisinin en ikonik özellikleri ortasında bulunuyor. Ancak bu heykellerin bir kısmı talihsizlik nedeniyle yarım kalmak yerine, en başından çıkarılabilir başlara sahip olarak üretilmişler. Görünene nazaran her alanda pragmatist olan Romalılar, sanatsal yapıtlarında de esnek olmayı tercih etmişler. Başka bir deyişle, tanınan bir figürün yahut kahramanın kıymetli bir heykelini sipariş ettiyseniz, o kahraman popülerliğini yitirirse ne olacağı sorusuna pratik bir tahlil bulmuşlar.
Bu etkileyici eserler sayesinde, ününü kaybeden (veya bir formda sürgün edilen, onurunu kaybeden, ceza alan) kahramanların heykellerinin başlarını sökerek, yerini alan en son toplumsal simge yahut kahraman kimse onu yerleştirmeniz mümkün oluyor. Bunun için sanatkarın yalnızca idealize edilmiş, standartlaştırılmış (genellikle toga giyen) bir beden yapması gerekiyor ve akabinde başlarını değiştirebilme imkanına sahip oluyorsunuz.
Unutma aksiyonu, gözden düşmüş olanlar için en değerli cezalandırma biçimlerinden biri olduğu için, bu temel esneklik, Roma kültürü için bilhassa önemliydi. Heykeller, tasvir ettikleri kişinin anısını yok etmenin bir yolu olarak tahrif edilir ve başları kesilirdi. Bu, ekseriyetle bir imparatorun başkasının yerini alması yahut kıymetli bir idare değişikliği durumunda yaşanırdı.
Elbette tüm Roma heykelleri bu esneklik ile üretilmemişti ve münasebetiyle her başsız örnek bu özelliğe sahip değildi. Lakin değiştirilebilen modüller sırf çıkarılabilir başlar değildi ve bazı heykellerde ayrılabilir kollar üzere özellikler de vardı. Ancak ayrılabilir başlar daha yaygındı. Bu, sanat yapıtını değiştirmenin ucuz bir yolu olarak görülüyordu.
Bu cins heykellerin ünlü bir örneğini MS 2. yüzyılda yapılan ve Chicago Sanat Enstitüsü’nde bulunan Oturan Bayan Heykeli’nde görmek mümkün. Bu genel temsil, bir tanrıçayı yahut önde gelen bir bayanı temsil edebilecek formda tasarlanmıştı.
Bir diğer örnek ise İmparator Hadrianus’un gizemli sevgilisi Antonius’un Helsinki Üniversitesi’ndeki heykeli. MS 130 – 150 yılları civarına tarihlenen bu heykel, gerektiğinde başın ve kolların çıkarılabileceğine işaret eden çizgilere sahip.
Bazı Roma heykelleri, halk kahramanlarının değişmez temsilleri olmaktan öte, kimin ve neyin değerli olduğuna dair yeni standartları yahut alternatif görüşleri yansıtacak halde vakitle değişebilirdi. Kamuoyunun prestijini kaybetmiş bir şahsın yalnızca prestijini kaybettiği günümüzün bilakis, Romalılar fazladan bir adım daha atabiliyorlardı.
