Türkiye’nin AB’ye ihracatında karbon düzeneği süreci başlıyor

Çevresel tesirleri sınırlamak ve iklim değişikliğiyle gayret amacıyla hayat geçirilen SKDM, Türkiye’den AB’ye ihracat yapan birçok kesimi etkileyecek.

Yeni düzenek ile AB ülkelerinin ithalat yaptığı şirketlere, üretim yaptıkları ülkede ödenen karbon fiyatı ile AB’deki karbon fiyatı ortasındaki farkı ödemek için SKDM sertifikaları satın alma mecburiliği getirilecek. Yeni düzenek ile Türkiye’den AB ülkelerine ağır ihracat gerçekleştiren kesimler, yeni siyasetin tesirlerini yakından hissedebilecek.

Özellikle elektrik, alüminyum, gübre, demir-çelik ve çimento üzere yüksek ölçüde karbon emisyonu üretme potansiyeline sahip olan kesimler, yeni düzenlemelerden daha fazla etkilenebilecek.

AB, bu bölümlerden ithal edilen eserlere yönelik yüksek karbon vergileri getirerek ithalatçıları daha düşük karbon salımına sahip üretim yollarına geçmeye teşvik etmeyi amaçlıyor. Uygulamanın bu kesimlere tesirinin ne olduğuyla birlikte sektörel bazda bu kapsamda atılan adımların kesimleri nasıl etkileyeceği konusu da değer taşıyor.

SKDM’den etkilenecek sektörler

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) yayınladığı 2022 İhracat Raporu’nda, Rusya, Çin, Türkiye, İngiltere, Güney Kore, Hindistan, Brezilya, ABD ve Mısır’ın; seçilen eserlerin en büyük ihracatçılarını temsil ettiği için önlemden çabucak etkilenecek ülkelerin başında geldiği belirtildi.

Düzenlemenin bir yandan AB’ye ihracat yapan firmaların karbon emisyonlarını azaltmaya iterken öbür yandan ülkeler ve firmalar ortasında karbon azaltılmasına yönelik bir rekabet ortamı da yaratacağı kaydedilen raporda, Türkiye’nin, birinci etapta hudutta karbon vergisi uygulanacak bölümler ortasındaki demir-çelik, alüminyum, çimento ve gübrede AB’ye değerli ölçüde ihracat yaptığı bildirildi. Raporda, bu kesimlerin birinci evrede düzenlemeden çabucak etkileneceği vurgulandı.

Sınırda karbon vergisinde ihracatçı firmaların karbon emisyonunun hesaplanmasında Kapsam 3’ün kullanılacağına dikkati çekilen raporda, hem üretim evresinde hem kullanılan elektriğin üretilmesinde hem de kullanılan girdilerin üretim ve tedariki basamağında ortaya çıkan karbon emisyonlarının dikkate alınacağı kaydedildi.

Karbon vergisi çeşitli varsayımlarla hesaplanıyor

Ülkelerin SKDM ile ihracatta ödeyecekleri karbon vergileri çeşitli varsayımlar ile hesaplanıyor.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD) gelişen ve gelişmiş ülkeler için 2021’de yaptığı çalışmada, ülkelerin 2020 prestijiyle ihracat yaptığı 6 kesimde mevcut karbon salımları ölçülerek bunların AB referans bedellerine nazaran farkları dikkate alınıp ihracatları üzerinden alınacak karbon vergileri hesaplandı.

Yapılan hesaplama ile 1 ton fazla karbon emisyonu için 44 dolar ödeneceği varsayıldı.

TİM’in raporunda da yer verilen Türkiye için yapılan hesaplamada, çimento ve cam bölümü 2020 karbon emisyonu pahaları ile AB’ye ihracatta yüzde 12,3’lük karbon vergisi ile karşılaşırken, kağıt eserleri için yüzde 1,1, alüminyum için yüzde 1,2, demir-çelik için yüzde 2,9, rafineri petrol eserleri için yüzde 1,2, kimyasal eserler ile gübre için de yüzde 2 karbon vergisi hesaplandı.

Sektörler, karbon salınımlarını azalttıkça karşılaşacakları karbon vergisi oranı ve yükü de düşecek.

“AB’ye ihracat hacmi düşünüldüğünde çimento, demir-çelik ve alüminyum bölümleri öne çıkıyor”

Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFİA) Yöneticisi Bengisu Özenç, bahse yaptığı açıklamada, SKDM’nin birinci etapta karbon ağır birinci 5 bölümde (çimento, demir-çelik, alüminyum, gübre ve elektrik) uygulanacağını ve Türkiye açısından AB ihracatındaki hacimler düşünüldüğünde çimento, demir-çelik ve alüminyum dallarının öne çıktığını söyledi.

Özenç, “Bu kesimler, tüm dünyada da ‘karbonsuzlaşması güç’ dallar olarak isimlendiriliyor. Zira örneğin elektrikte olduğu üzere, fosil yakıttan çıkılarak yenilenebilir güce geçişi mümkün kılacak teknolojilerin şimdi yaygın formda kullanılabildiği dallar değiller. Her ne kadar bu kesimlerde birtakım süreçlerin elektrifikasyona uygun olması ya da alternatif materyallere geçilmesi emisyonların azaltılmasını mümkün kılsa da net-sıfır gayeleri için hala önemli oranda yeni teknolojilerin yaygınlaşmasına muhtaçlık duyuluyor.” biçiminde konuştu.

Türkiye’nin bilhassa ihracattaki beklenen olumsuz tesirlerin getirdiği motivasyonla SKDM’ye ahenk için çalışmalarını hızlandırdığına dikkati çeken Özenç, bir yandan kelam konusu bölümlerdeki mevcut durumun, mümkün karbonsuzlaşma patikalarının, teknoloji gereksinimlerinin tahlilleri yapılırken, başka taraftan da yurt içinde emisyon ticaret sistemi kurulmasına ait çalışmaların devam ettiğini aktardı.

Özenç, şunları kaydetti:

“Her ne kadar büyük ölçekli, ihracatçı firmalar gündemi yakından takip edecek, ahenk için stratejiler belirleyerek harekete geçecek kaynaklara sahip olsa da daha küçük ölçekli firmaların gerek farkındalık gerekse dönüşüme ahenk konusunda geride kaldıklarını görüyoruz. Bu süreç; sadece firmaların tekil olarak hazır olmasının kâfi olmayacağı, tedarik zinciri içerisindeki tüm tedarikçilerin farkında ve hazır olmasını gerektirecek bir süreç. Bu nedenle kamunun, ihracatçı ve büyük ölçekli firmaların tüm bölümlerin hazırlığı konusunda daha çok sorumluluk alması, süratli ve tezli bir konum alması gerekiyor.”

“Türkiye’nin 2032’ye kadar karşılaşacağı toplam maliyetin yıllık 2,5 milyar dolar olabileceği söyleniyor”

Bengisu Özenç, Türkiye’nin rastgele bir tedbir almadığı durumda kesimlerin olumsuz etkilenmesini beklediğini söz ederek, “SEFİA tarafından yapılan ve İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından açıklanan raporda hiçbir tedbir alınmadığı durumda Türkiye’nin 2032’ye kadar karşılaşacağı toplam maliyetin yıllık 2,5 milyar dolar olabileceği söyleniyor.” dedi.

Özenç, tekrar birebir çalışmaya nazaran, Türkiye’nin ulusal bir emisyon ticaret sistemi (ETS) uygulaması durumunda SKDM maliyetlerinin düştüğünü kaydetti. Daha savlı ETS fiyatları altında SKDM maliyetlerinin daha çok düşerken emisyonlardaki düşüşün en yüksek düzeyde sağlanabildiğini aktaran Özenç, şunları kaydetti:

“Ek olarak, ETS gelirleri yoluyla ekonomik ve toplumsal yararlar sağlayabilecek, karbonsuzlaşmayı hızlandırabilecek yatırımlar için de kaynak yaratmak mümkün görünüyor. Buradan da anlaşılabileceği üzere, Türkiye’nin daha argümanlı bir karbonsuzlaşma amacı belirlemesi ve bunu mümkün kılacak siyasetleri süratli bir formda yürürlüğe koyması korkulduğu üzere önemli ekonomik maliyetler getirmek yerine, değişen-dönüşen bir global nizam içerisinde daha yüksek bir rekabetçilik, ekonomik ve toplumsal yarar manasına gelecektir.”