Uydumuz Ay’da hiçbir vakit güneş görmeyen birtakım bölgeler olduğunu biliyor musunuz?
Ay’ın birtakım bölgeleri güneş ışığı ile hiç karşılaşmadı. Özellikle Ay’ın kutup bölgelerinin etrafındaki muhakkak kraterlerin içinde, hiç gün ışığı görmemiş ve asla görmeyecek kısımlar bulunuyor. Uzay araçları, bu bölgelerde su buzu birikintilerinin bulunduğunu belirledi ve uzay ajanslarının, iniş araçlarını ve insanları göndermek için kıymet verdikleri yerler de bu bölgeler.
Güneş ışığının bu bölgelere ulaşmamasının sebebi neredeyse büsbütün Ay’ın eğimi ile ilgili. Örneğin Dünya’ya baktığınızda, yörünge düzlemine nazaran 23,5 derecelik bir eğimle, Kuzey Yarımküre’nin Güneş’e yanlışsız baktığı (Kuzey Yazı), öteki istikamete baktığı (Güney Yazı) yahut her iki yarımkürenin de birebir ışık ölçüsünü aldığı (sonbahar ve ilkbahar) vakitler vardır. Ancak Ay’da durum bu türlü değil.
Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesine nazaran eğimi 1,5 derecedir. Ay ise neredeyse tam olarak dik bir pozisyona sahip. Bu, Ay Dünya yörüngesinde hangi pozisyonda olursa olsun, Güneş ışınlarının Ay’a neredeyse dik ulaşması manasına gelir. Yani ekvatoral bölgeler çok fazla ışık alırken, kutuplarda neredeyse daima bir akşamüzeri yaşanır ve epeyce uzun gölgeler oluşur.
Ay dönerken gölge de döneceği için, bu bölgelerde bulunan tek bir dağ kalıcı bir gecenin ortaya çıkmasına sebep olmaz. Ancak her tarafında yükseltiler bulunan bir kraterin duvarlarına yakın kısımları asla güneş ışığı almayabilir.
Ay’ın soğuk tuzakları
Sürekli karanlık olan bölgeler soğuk tuzakları olarak isimlendiriliyor. Bu gölgeli alanlarda sıcaklık her vakit -160°C’nin altında kalır. Bu yüzden burada oluşan buz, varlığını çarçabuk koruyabilir. Bu bölgeler o kadar soğuktur ki, bu sıcaklıklarda buz, atmosferi olmayan bir yerde bile kaya üzere davranır ve bir milyar yıl boyunca yerinde kalabileceği hesaplanıyor.
Her iki kutupta da bu soğuk tuzaklar bulunur fakat bunların yüzde 60’ı Güney Kutbu’nda 80 derece enlem ötesinde yer alıyor. Bu yüzden, uzay ajanslarının son yıllardaki incelemeleri çoklukla bu bölgeye odaklanıyor. Örneğin Hindistan’ın Chandrayaan-3 aracı bu bölgeyi hedefliyor.
Çin’in Chang’e-7 iniş ve keşif araçlarının 2026’da bölgeye ulaşması beklenirken, Jeff Bezos’un Blue Origin’i de özel bir misyon planlıyor. Artemis 3 misyonunu de unutmamamız lazım. İnsanları Ay’a geri götürme misyonunun şu anda Aralık 2025’te gerçekleşmesi planlanıyor.
Ay’da farklı su kaynakları bulunuyor ve bunlar yalnızca soğuk tuzaklardaki buz ile hudutlu değil. Kimileri hidratlı minerallerde ve hatta Ay ile Güneş Sistemindeki daha küçük cisimler ortasındaki çarpışmadan sonra oluşan cam boncuklarda bulunabiliyor.
Gelecekteki bir yerleşim için muhtemel bir gereç kaynağı olarak değil de su moleküllerinin kendisini düşünürsek, Ay yüzeyinde her yerde su bulunur. Elbette gölgeli kraterlerde bol ölçüde buz var lakin Güneşli bölgelerin toz taneciklerinde bile su molekülleri var.
Daha fazla araştırma yapılana kadar, bu suyun kökenini büsbütün belirlemek mümkün değil. Eski volkanik süreçlerin katkıda bulunmasının yanı sıra, kuyruklu yıldızların ve buzlu mikrometeoritlerin de değerli tesirler olduğuna inanılıyor, fakat Ay toprağı ile Güneş rüzgarındaki plazma ortasındaki etkileşim aracılığıyla da su oluşabilir.
