Hükümetler yapay zekada yeni düzenleme yarışında

Yapay zekanın güvenlik, verimlilik, ekonomik ve toplumsal maksatların gerçekleştirilmesi için sunduğu potansiyelin bugün dijital iktisadın en değerli ögelerinden biri haline geldiği görülüyor.

Bu teknolojinin tüm iktisada ve insanlığa olumlu tesirlerinin yanı sıra, denetimsiz uygulamalarının sonucu olarak ortaya çıkması mümkün risklerine ait de önemli kaygılar bulunuyor.

Birçok ülke ve şirket bu süratli büyüyen teknolojiden yararlanmanın yollarını ararken saklılık, telif hakkı ihlali, mevcut işlerin aksaması, ayrımcılık ve başka mevzulara cevap olarak düzenleme davetleri da artıyor.

Yapay zeka alanındaki ilerlemelerin genel kamuoyuna ulaşması ve tüm sanayileri altüst etme tehdidi oluşturması nedeniyle hükümetlerin yapay zekayı nasıl düzenlemesi gerektiği, dünya genelinde ivedilikle ele alınması gereken mevzulardan biri olarak öne çıkıyor.

Uzmanlardan “sorumlu ve etik” yapay zeka geliştirme vurgusu

Yapay zekanın gelecekte denetim altında tutulup tutulamayacağı ve beşerler ismine karar veren yapay zeka teknolojilerinin etik pahalar dışında direkt tehdit olup olmayacağı tartışmaları sürerken bu teknoloji, sohbet robotları, otonom araçlar ve sesli komutla çalışan dijital asistanlar aracılığıyla her geçen gün daha da yaygınlaşıyor.

Yapay zekada ilerlemeler hızlanırken, kimi hükümetler yapay zeka araçlarını düzenlemek emeliyle uzman ve kamuoyu görüşüne başvuruyor, kimileri da yasal düzenleme hazırlıkları yapıyor.

Uzmanlar, yapay zekayı yasal olarak düzenlemenin avantaj ve dezavantajları olduğuna dikkati çekerek, mevzuatların etik uygulamalar, bilgi güvenliği ve tüketici hakları için bir çerçeve sağlayabileceğini fakat inovasyonu engelleyerek ilerlemeyi yavaşlatabileceğini belirtiyor.

Yapay zeka teknolojisinin “sorumlu ve etik” bir biçimde geliştirilmesi gerektiğini vurgulayan uzmanlar, düzenleme ve inovasyon ortasında bir istikrar bulmanın çok değerli olduğunu aktarıyor.

Hızlı ilerlemeler hükümetlerin düzenleme gayretlerini zorlaştırıyor

Yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin faaliyetlerinin hükümetler tarafından düzenlenmesine yönelik davetleri giderek artıyor fakat bu husustaki düzenlemelerin karşısında kimi zorluklar da mevcut.

Brookings Enstitüsü’nde yer alan bir tahlile nazaran, yapay zeka gelişmelerinin suratı, neyin düzenleneceğine ait bileşenlerin ayrıştırılması ve düzenlemeleri kimin, nasıl yapacağının belirlenmesinin bu zorluklardan olduğu belirtiliyor.

Bu alandaki süratli ilerlemeler, hükümetlerin yapay zeka teknolojisinin kullanımını düzenleyen kanunları oluşturmaya yönelik eforlarını zorlaştırıyor.

– Çin

Çin, Temmuz ayında üretken yapay zeka sanayisini yönetmek için bir dizi süreksiz tedbir yayınlayarak hizmet sağlayıcıların güvenlik değerlendirmeleri yapmasını ve algoritma dosyalama prosedürlerini yerine getirmesini mecburî kıldı. Çin’in siber alan düzenleyicisi nisan ayında, üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak tedbirleri açıklamış ve firmaların halka teklif sunmadan evvel yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmalarını istediğini açıkladı.

Çin, firmaların halka arzlarını başlatmadan evvel yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmaları gerektiğini iletirken üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak tedbirlerini duyurdu.

– ABD

ABD’de yapay zeka konusunda düzenleme muhtaçlığını birinci lisana getirenlerden biri ChatGPT’nin yaratıcısı OpenAI CEO’su Sam Altman oldu. Altman, mayıs ayında ABD Kongresi’nde katıldığı bir oturumda, senatörlere gelişmiş yapay zeka sistemleri için lisanslama ve güvenlik standartları oluşturma davetinde bulundu.

Altman, “Bu teknoloji ilerledikçe insanların bunun ömür usulümüzü nasıl değiştirebileceği konusunda kaygılı olduklarını anlıyoruz. Biz de kaygılıyız.” değerlendirmesinde bulundu.

Senato Çoğunluk Başkanı Chuck Schumer de Kongre’nin yapay zekayı düzenlemek için süratli hareket etmesi gerektiğini savunurken, mevzuat üzerinde çalışmak için iki parti senatörlerinden oluşan kümesi bir ortaya getirdi. ABD Federal Ticaret Kurulu (FTC) temmuz ayında OpenAI hakkında, ferdî prestij ve dataları riske atarak tüketiciyi muhafaza maddelerini ihlal ettiği teziyle geniş kapsamlı bir soruşturma başlattı.

Komisyon, haziran ayında yayınladığı blog yazısında ise üretken yapay zekanın rekabet telaşlarını artırdığını ve FTC’nin Teknoloji Ofisi’nin odak noktası olduğunu belirtti.

Yapay zeka bahislerinde faal olan Demokrat Senatör Michael Bennet de haziran ayında önde gelen teknoloji firmalarına bir mektup yazarak onları yapay zeka tarafından üretilen içeriği etiketlemeye ve kullanıcıları yanıltmaya yönelik malzemelerin yayılmasını sonlandırmaya çağırdı. Bennet, nisan ayında da ABD’nin yapay zeka siyasetlerini incelemek üzere bir vazife gücü oluşturulmasına yönelik bir yasa tasarısı sunmuştu.

Uzmanlar, ABD’nin yapay zeka kurallarının oluşturulmasına yönelik uzun ve kuvvetli bir yolun sadece başlangıcında olduğunu belirtiyor.

– Avrupa Birliği

Yapay zeka düzenlemesiyle öncü rol üstlenmeye hazırlanan Avrupa Birliği’nde (AB), haziran ayında blokun Yapay Zeka Yasası taslağında değişiklik yapılması kabul edilmişti. Taslakta, yapay zeka sistemleri kabul edilemez risk, yüksek risk, hudutlu risk ve asgarî risk olmak üzere 4 ana kümeye ayrılıyor.

Kanun yapıcıların taslak kuralların yasalaşması için AB ülkeleriyle detayları görüşmesi gerekiyor. Yasal düzenleme müzakerelerinin bu yıl sonuna kadar tamamlanması bekleniyor. Taslakta, yapay zeka sistemlerinin beşerler tarafından denetlenmesi, ayrım yapmaması, inançlı, şeffaf ve etraf dostu olması kaide koşuluyor. Meta, Google ve Microsoft üzere şirketler, AB’nin Yapay Zeka Yasasının taslağının “inovasyonu engelleyebileceği” fikriyle karşı lobicilik faaliyetleri yaptıkları basına yansımıştı.

– Fransa

Fransa Ulusal Bilişim ve Özgürlükler Kurulu (CNIL) nisan ayında yaptığı açıklamada, chatbot olarak isimlendirilen sohbet robotunun zımnilik kurallarını ihlal ettiği kuşkusuyla İtalya’da süreksiz olarak yasaklanmasının akabinde ChatGPT ile ilgili çeşitli şikayetleri araştırdığını açıklamıştı.

Fransa Ulusal Meclisi, Mart 2023’de sivil hak kümelerinin ikazlarını göz arkası ederek, 2024’te Paris Olimpiyatları sırasında yapay zeka görüntü nezaretinin kullanılmasını onayladı.

– İtalya

İtalya hükümeti, mayısta ülkenin bilgi muhafaza otoritesinin öbür yapay zeka platformlarını gözden geçirmeyi ve yapay zeka uzmanlarını işe almayı planladığını duyurdu. ChatGPT, mart ayında ulusal data muhafaza otoritesinin telaşları üzerine süreksiz olarak yasaklandıktan sonra nisan ayında İtalya’daki kullanıcılara yine açıldı.

– İspanya

İspanya’nın bilgi muhafaza kurumu nisan ayında ChatGPT’nin mümkün bilgi ihlallerine ait bir ön soruşturma başlattığını açıkladı. Ayrıyeten AB’nin saklılık gözlemcisinden ChatGPT ile ilgili kapalılık tasalarını değerlendirmesini istedi.

– İngiltere

İngiltere’de yapay zekayı kapsayan yeni yönergeler hazırlamakla görevlendirilen devlet otoritesi, teknoloji anlayışını geliştirmek için enstitülerin yanı sıra öbür yasal ve akademik kurumlara danışıyor.

Ülkede rekabet düzenleyicisi tarafından yapay zekanın tüketiciler, işletmeler ve iktisat üzerindeki tesirini ve yeni denetimlere gereksinim olup olmadığı incelenirken, yapay zekayı yönetme sorumluluğu için yeni bir organ oluşturulması yerine insan hakları, sıhhat ve güvenlik ile rekabet düzenleyicileri ortasında bölünmesi öngörülüyor.

Başbakan Rishi Sunak, İngiltere’yi süratle gelişen teknolojinin güvenliğinin korunmasında global önder olarak tanıtırken, ülkenin Kasım 2023’te yapay zeka konusunda global bir tepeye konut sahipliği yapması planlanıyor. Dorukta teknoloji şirketlerinin yöneticilerinin, hükümet yetkililerinin ve akademisyenlerin yapay zekanın risklerini pahalandırmak ve bunların nasıl hafifletilebileceğini tartışmak için bir ortaya geleceği belirtiliyor.

– İrlanda

İrlanda’da regülatörler, üretken yapay zekanın düzenlenmesi gerektiğini lakin idare organlarının yasaklarda çabuk etmeden evvel bunu nasıl düzgün bir biçimde yapacaklarını bulması gerektiğini savunuyor, ülkede bu bahisteki düzenlemeler için bilgi toplanmaya devam ediliyor.

– Avustralya

Avustralya’da hükümet, yapay zeka konusunda ülkenin ana bilim müşavere organına başvurup, bu teknolojinin inançlı ve sorumlu kullanımının nasıl desteklenebileceği konusunda görüş isterken, yapay zeka konusunda sonraki adımlarını kıymetlendiriyor.

– İsrail

İsrail, inovasyon ile insan hakları ve sivil güvenlik tedbirlerinin korunması ortasında gerçek dengeyi sağlamak için bir yılı aşkın müddettir yapay zeka düzenlemeleri üzerinde çalışıyor. Geçen yıl 115 sayfalık yapay zeka siyaseti taslağı hazırlayan ülkede, sonuncu bir karardan evvel geri bildirimler toplanıyor.

– Japonya

Ekonomik büyümeyi artırmak ve gelişmiş çiplerde başkan olmak için teknolojiye yönelen Japonya, 2023 yılı sonuna kadar AB’de planlanan katı düzenlemelerden çok ABD’nin tavrına daha yakın düzenlemeler getirmeyi bekliyor.

– Türkiye

Türkiye’de 2021-2025 yıllarını kapsayan Ulusal Yapay Zeka Stratejisi’nde, idari ve hukuksal düzenlemelerin yapay zeka kaynaklı sosyoekonomik dönüşüme ahengini sağlamak ve muhtemel sonuçlarını evvelden değerlendirebilmek üzere araştırmalar gerçekleştirilmesi konusu da yer alıyor.

Yapay zeka uygulamalarının etik ve tüzel boyutlarını ele alan faaliyetler yürütülmesi, milletlerarası arenada bu alanda yürütülen çalışmaların takip edilmesi stratejinin değerli başlıklarından birini oluşturuyor.

Ulusal Yapay Zeka Stratejisi yapay zeka teknolojisiyle bağlı olarak ortaya çıkan etik, hukuksal ve güvenlikle ilgili mevzulara kuvvetli bir formda karşılık veriyor.

Strateji kapsamında, bu konuların ele alınması için “Yapay Zeka Hukuku ve Etik Çalışma Grubu” ile “Güvenilir ve Sorumlu Yapay Zeka Çalışma Grubu”nun oluşturulduğu biliniyor. Bu çalışma kümeleri, alanla ilgili en şimdiki gelişmeleri takip ederek mevzuat teklifleri, rehberler ve uygulama projeleri hazırlamak üzere çalışmalarını yürütüyor.

Bunun yanı sıra, bahisle ilgili OECD ONE AI çalışma kümelerine ulusal iştirak sağlanıyor. TSE bünyesinde kurulan MTC 195 Yapay Zeka Ayna Komitesi vasıtasıyla da bu mevzuda çalışmalar mevcut.

Ayrıca, yapay zekanın insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü standartlarına dayalı olarak geliştirilmesi, tasarlanması ve uygulanmasına yönelik yasal bir çerçevenin ögelerini belirlemeyi amaçlayan Avrupa Kurulu Yapay Zeka Komitesi (CAI) çalışmalarına da iştirak ve katkı sağlanıyor.

– G7

G7 teknoloji bakanları nisan ayında ülkelerinin yapay zeka konusunda riske dayalı düzenlemeyi benimsemesi gerektiğini vurgularken, mayısta Japonya’nın Hiroşima kentinde bir ortaya gelen Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere, ABD ve Avrupa Birliği’nden oluşan G7 başkanları, yapay zeka ve sürükleyici teknolojilerin kontrolüne duyulan gereksinim konusunda mutabık kaldı.

– Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu, temmuz ayında New York’ta yapay zeka konusundaki birinci resmi toplantısını gerçekleştirdi.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, kurulun “üresel barış ve güvenlik için çok önemli sonuçları olabilecek yapay zekanın hem askeri hem de askeri olmayan uygulamalarını ele aldığını açıkladı.

Guterres, haziran ayında birtakım yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin Milletlerarası Atom Gücü Ajansı üzere bir yapay zeka gözlemcisi oluşturulması teklifini destekledi.

Guterres, yapay zeka yönetişim düzenlemelerini sistemli olarak gözden geçirecek ve tavsiyelerde bulunacak üst seviye bir yapay zeka istişare organı üzerinde yıl sonuna kadar çalışmaya başlanmasının da planlandığını bildirdi.