Hakan Ortan: Ocak’ta nakdî sıkılaşmanın sonuna gelinebilir
Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Ortan, İş Bankası’nın 99. kuruluş yıl dönümü hasebiyle açıklamalarda bulundu. Ortan, konuşmasında yurt içi ve yurt dışındaki ekonomik kırılganlıklara değinerek, şu anda birbirini besler nitelikteki hem yurt içi hem yurt dışındaki kırılganlıkların çok ciddiye alınması gerektiğini, bunların yarattığı risklerin çok kıymetli boyutlara ulaştığını söyledi.
Kovid-19 salgınında tedarik zincirinin kırıldığını, devamında Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla arz-talep konusunda önemli bir dengesizlik yaşandığını, bunun genişleyici para siyasetiyle birleştiğinde global enflasyona neden olduğunu anlatan Ortan, global enflasyonla çaba konusunda merkez bankalarının mali sıkılaşmaya gittiğini ve faiz oranlarını artırdığını hatırlattı.
“Kolaycılığa kaçılmaması gerekiyor”
Hakan Ortan, devamla şunları kaydetti:
“Bu resme baktığımızda, bir tarafta global enflasyon ve global bir mali sıkılaşmadan bahsediliyor. Öbür tarafta Rusya-Ukrayna savaşı ve bu savaşla ilgili güç sorunu, resesyon tartışmaları, Çin’in pandemiden çıkıp çıkamadığı, Çin’deki konut şirketlerinin yarattığı sorunun çözülüp çözülmediği, Çin’deki fiyat düşüşlerinin tüm dünyayı, global ticareti nasıl etkileyeceği üzere mevzular var. Baktığınızda dışarıda çok kolay olmayan bir tablo görüyorsunuz. Ayrıyeten, tüm devletlerin ve özel kesimin artan bir borç yükü var. Bu yetmiyormuş üzere IMF’nin önümüzdeki 5 yıllık büyüme varsayımı yüzde 3. Global olarak büyüme yüzde 3 olacaksa bu, tarihi en düşük düzeye işaret ediyor. Şayet 5 yıl sürerse bu, tüm dünya için aslında büyüyememek, borçları azaltamamak ve sıkıntılarla gereğince uğraş edememek demek. Bu türlü bir süreç birebir vakitte Paris Mutabakatı’nda kelam verildiği üzere dijital dönüşümün, karbonsuzlaşmanın, verimlilik artırıcı işlerin fonlanamaması, bunlar için hakikat kredi bulunamaması, finansa erişimin global manada zorlaşması manasına da geliyor. Hasebiyle dışarıdaki tablonun içerideki fotoğrafla birleştiği, çok itinayla ve titizlikle hareket etmemiz gereken sıkıntı bir periyottan geçiyoruz. Eleştirmesi, problemleri söylemesi çok kolay lakin tahlil önermesi o kadar kolay değil. Her biri birbirini istek edilmeyen istikamette etkileyen çok fazla parametre var. Bu da bir şey yaparken istek etmediğiniz sonuçla karşılaşabileceğiniz bir yere işaret ediyor. Bu nedenle iç ve dış kırılganlıkların herkes tarafından çok güzel bilinmesi, kolaycılığa kaçılmaması, beklentilerin de buna nazaran ayarlanması gerekiyor.”
“Enflasyondan daha kıymetlisi enflasyonun yarattığı gelir erozyonu”
Türkiye’de de yapışkan hale gelmiş bir enflasyon sorunu olduğuna dikkati çeken Ortan, “Bundan daha kıymetlisi enflasyonun bilhassa fiyatlı ve emekli kesimde yarattığı gelir erozyonu ve bozduğu gelir dağılımı. Bence en büyük iç kırılganlığımız bu.” dedi.
Hakan Ortan, Türkiye’de çok değerli bir kesitin artık minimum fiyatla çalışır hale geldiğini ve bunun bir sorun olduğunu, her iktisatta orta sınıfın alım gücünün azalması ya da üst çıkması halinde çok büyük meseleler yaşandığını kaydetti.
“Şu anda kılıç üzere sallanan kısa vadeli kırılganlığımız, ödememiz gereken dış borç rakamı”
İçeride enflasyonun gelir dağılımına olumsuz tesirinin yanı sıra iki kıymetli sorun daha bulunduğunu vurgulayan Ortan, şöyle devam etti:
“Bunlardan biri de büyümenin yapısı ve tüketime dayalı olması. Artık büyüme sayısına odaklanmamızın bizi yanılttığını düşünüyorum. Sıhhatsiz bir büyüme var. Tüketime dayalı enflasyonla beslenen bir büyüme değil, sahiden herkesi tatmin eden, sürdürülebilir, sağlıklı bir büyüme olması çok değerli.
Şu anda kılıç üzere sallanan kısa vadeli kırılganlığımız, önümüzdeki bir yıl içinde ödememiz gereken dış borç sayısı. 207,3 milyar dolarlık dış borcumuz ve 60 milyar dolarlık cari açık… Toplam 267,3 milyar doları bir yıl içerisinde hangi rezervle, nasıl bir dış kaynakla finanse edeceğimiz konusu… Hiçbirinin başkasından daha hafif olmadığı enflasyon, büyüme ve dış borç mevzularını Merkez Bankası’nın rezervinin ne olduğuyla ve kamu maliyesindeki bozulmayla bir arada kıymetlendirmek gerekiyor.”
“Merkez Bankası idaresi kararlı bir duruş sergiliyor”
İş Bankası Genel Müdürü Ortan, bir soru üzerine, “Finans bölümü olarak ne kadar dış kaynak bulabiliyorsak getirebilmemiz, dış borçların çevrilme oranını artırabilmemiz, ne kadar turizm ve ihracat üzere Döviz getirici alan varsa bu alanları finansman gücüyle desteklememiz, öteki tarafta ithalatı yavaşlatacak ve cari açığın finansmanını sağlayacak yapısal önlemleri almamız gerekiyor.” dedi.
Ekonomi idaresinin kırılganlıkların farkında olduğunu tabir eden Ortan, “Kararlarını, önceliklerini buna nazaran ayarlamış durumdalar, en âlâ formda yönetmeye çalışıyorlar. O nedenle bence iktisat idaresine bu süreçte takviye olmak ve işleri kolaylaştırmak gerekiyor. Kırılganlıklarımız artmış durumda ve sorumluluk almaktan kaçınırsak bunun altında kalırız.” diye konuştu.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Hafize Gaye Erkan’ın vazifeye geldikten sonra gerçekçi bir tablo sunduğunu, kararlı bir tavır ve duruş sergilediğini, sıkıntı bir devirde kıymetli kararlar aldığını aktaran Ortan, “Analizleri, tespitleri, tahlil sonrası aldığı kararları, kararların dozu pek isabetli. Herkesin üstlenebileceği, herkesin çok rahatlıkla üstesinden gelebileceği bir şey değil. Ateşten bir gömlek giydi. Şu ana kadar bunun da hakkını veriyor diye düşünüyorum. Desteklemek ve yanında yer almak gerekiyor. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) konusunda söylediklerim yanlış yerlere çekilmemeli, konuşmam TCMB’nin yapmak istedikleriyle çelişmiyor.” sözlerini kullandı.
Orta Vadeli Program beklentisi
Eylül ayında açıklanması beklenen Orta Vadeli Program (OVP) ile ilgili görüşlerini de aktaran Ortan, açıklanan her OVP’de amaçlar bulunduğunu lakin bunlara nasıl ulaşılacağının ayrıntılarının olmadığını söyledi.
Aran, “Programın; içsel tutarlılığı olan, gerçekçi, ‘bir şeyleri düzelteceğim’ diyorsak nasıl düzelteceğimizin de ipuçlarını veren, rastgele bir formda tereddüt uyandıracak bir yanı varsa o tereddütleri giderecek nitelikte olması lazım. Sürdürülebilir büyümenin, sürdürülebilir kalkınmanın nasıl sağlanacağını, üretim, yatırım ve ihracatın nasıl destekleneceğini, bu ortamın nasıl oluşturulacağını gösteren bir program olmalı.” dedi.
“Bir anda sıkılaşmaya gitmemeyi değerli buluyorum”
Hakan Ortan, Türkiye’de nakdî sıkılaşmanın yeni başladığını belirterek, şöyle devam etti:
“Bunun kademeli olmasını, bir anda sıkılaşmaya gidilmemesini, piyasadaki dengelerin sağlıklı bir formda sağlanması, ani bir duruşa neden olmaması ve kredi riskine yol açmaması ismine değerli buluyorum. Bu, hem bankacılık dalı için hem gerçek bölüm için geçerli. Şayet ani bir artış olsaydı – herkesin beklediği üzere – ani duruş riski barındırırdı, bankaların bilançosunda çok güçlü bir bozulmaya, gerçek bölümde de kredi krizine neden olabilirdi. Zira değişken faizli kredilerin oranı az değil. Faiz oranı arttığında kredi maliyeti de hayli artacak. Bunun enflasyon beklentilerine paralel bir formda yönetilmesi değerli. O nedenle kademeli artışın enflasyon beklentilerinde düzgünleşme sağlanana kadar ve piyasada faizlerde enflasyona paralel bir istikrar oluşana kadar devam edeceğini, istikrarın de sene sonuna kadar sağlanabileceğini, Ocak ayı üzere gelinecek olan düzeylerde enflasyon beklentilerinin denetim altına alınmasıyla mali sıkılaşmanın da artık sonuna gelineceğini düşünüyorum.”
Aran, mali sıkılaşmanın bankacılık kesimine tesirine ait de, “Biz hazırlıklıyız. Burada mevduat-kredi makasının nerede olacağı kritik. Alınan kredinin enflasyonla karşılaştırıldığında iş yapma potansiyelini düşürmemesi, karlılığını etkilememesi, fiyatların enflasyon oranında arttığı varsayıldığında kredi maliyetinin bunun altında kalması; mevduat sahibinin de size parasını emanet ederken enflasyon kadar kazanması gerekiyor. Dengeyi sağlama kısmı hakikaten kıymetli. Orada muhtemelen enflasyonun çok yakınında bir mevduat ve kredi faizi oluşması gerekir.” yorumunu yaptı.
“Bir şeyleri düzeltirken bankaların da bir bedel ödemesi gerekiyor, o bedeli de zati ödüyoruz”
İş Bankası Genel Müdürü Ortan, makroekonomik önlemlerin ilgili kurumlarla yakın temas içerisinde ve karşılıklı istişareyle, bölümün görüşü alınarak ulaşılmak istenen amaçlara nazaran kaldırılmasının, gevşetilmesinin değerli olduğunu vurguladı.
Aran, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Ama bir şeyleri düzeltirken bankalar da elbette bir bedel ödüyor, o bedeli biz de esasen ziyadesiyle ödüyoruz. Merkez Bankası’nın getirdiği makroihtiyati önlemler nedeniyle tesis ettiğimiz menkul değer fiyatı, aslında kamu borçlanmasının finanse edilmesi manasına geliyor. Ödediğimiz komite, aslında dolaylı bir vergi manasına geliyor. Bankaların kurumlar vergisi yüzde 30’a çıktı, direkt vergi artışı… Aldığımız mevduatın bir kısmını Merkez Bankası’nda mecburî karşılık olarak tutuyoruz. Tüm bunlara baktığımızda, dal çok önemli bir bedel ödüyor, çok kıymetli maliyetlere katlanıyor. Makroihtiyati önlemler, muhtemelen bir mühlet daha devam edecek. Faiz artışlarının sonuna gelip ‘normalleşme adımları tamamlandı’ denildiği yerde peyderpey olağan dozuna döner diye düşünüyorum. Yeni düzenlemelerin değerli bir kısmı yeniden bankalara yük getirecektir. Yeni düzenlemeler sırasında tablonun ciddiyetine uygun olarak makroihtiyati önlemlerden hissemize düşeni de üstlenmiş olacağız.”
“Ticari kredide gerçek büyümeden bahsedeceğimiz bir periyot göreceğiz”
Bankacılık sektöründe kredi piyasasına dair değerlendirmelerini de paylaşan Aran, reel sektörün “krediye erişim yok, finansmana erişemiyorum” söylemlerinde haklı olduğunu, yılın ilk yarısında en fazla 3 ay gibi kısa vadeli TL kredi verebildiklerini, verdikleri her krediyi negatif marjla, topladıkları mevduattan daha düşük fiyattan, zarar etmeyi göze alarak verdiklerini söyledi.
Finansmana erişim probleminin önümüzdeki dönemde özellikle üretimi ve ihracatı artıracak seçici alanlarda ortadan kalkmasını beklediğini aktaran Aran, şunları kaydetti:
“Geçmişte ‘faiz düşerken finansmana erişim zor olacak’ demiştim, şimdi de faiz artarken finansmana erişim problem olmaktan çıkacak diye düşünüyorum. Çünkü bu, gerçekte bir faiz artış süreci değil, dengelenme sürecidir. Politika, kredi ve mevduat faizleri enflasyona yaklaştıkça piyasada dengelenme sağlanacak, sağlıklı fiyat oluşumları gözlenecektir.
Bankalar arası rekabet her zaman müşteri lehinedir, tasarruf sahibi birikimini enflasyona karşı korumak, kredi kullanan işletmeler enflasyonun üzerinde para kazanmak ister. Buna aracılık eden bankalar için de kredi-mevduat faizleri arasında pozitif bir makas olması yeterlidir ve her atılan adımla birlikte bu dengelenme noktasına daha çok yaklaşılmaktadır.”
Kredilerde daralmadan bahsedilebilecek alanın yabancı para krediler olduğuna işaret eden Aran, onun dışındaki kredilerde bir daralmadan değil, kredilerin yatay gitmesinden söz edilebileceğine dikkati çekti.
Bankalarda ticari kredi iştahının arttığını, özellikle son bir aydır hareketlenme başladığını ifade eden Aran, ikinci yarıyılın “çok daha dengeli, gerçekten ticari kredi büyümesinin olduğu, ihracatın ve özellikle ticaretin işletme sermayesinin finansmanında bankaların daha fazla kredi verdiği bir dönem” olacağını ifade etti.
Özellikle ithalatı ve tüketimi körükleyen, tüketimi canlı tutan ve ithalatı teşvik eden kredilerde daralma beklediğine işaret eden Aran, “Çünkü buralara kredi vermek muhtemelen zorlaşacak. BDDK’nin ve Merkez Bankası’nın birtakım kural setleri getirmesini ve bu kredilerin daha pahalı hale gelmesini bekliyorum.” dedi.
