1 Nisan latifeleri nereden çıktı? 1 Nisan nasıl oldu da şakaların ortada uçuştuğu bir gün haline geldi?

Dünya genelinde her yıl ortalığın çeşitli latifelerle dolduğunu gördüğümüz tarih, yani 1 Nisan, 2023 için de geldi çattı. Pekala lakin bu özel günün geçmişini ve nereden geldiğini hiç düşündünüz mü?

Aslına bakarsanız bu soru epey eskilere dayanıyor. 1708 yılında İngiliz gazetesi Apollo da “1 Nisan’da latifeleri yapma geleneği nereden geliyor?” diye sorarken, kesin bir cevap verememişti. Bu özel günün kesin kaynağı gizemini korusa da, geleneğin yüzyıllar boyunca devam ettiğini biliyoruz.

1 Nisan latifelerinin kaynağı olarak iki farklı kıssa bulunuyor.

1582 yılında Fransa’daki genel takvim değişikliği

Bunların birincisi, 1582 yılında Fransa’daki genel takvim değişikliği. Bu öyküye nazaran, 1563’te Trent Konsili, Katolik ulusların Jülyen takvimi yerine Gregoryen takvimini kullanmaları gerektiğine karar verdi. Fransa hükümdarı 6. Charles, ülkesinin 1582 yılına kadar bu değişikliği uygulaması buyruğunu verdi lakin gün geldiğinde, birtakım vatandaşlar emre ahenk göstermedi. 1 Nisan, Jülyen takvimine nazaran yeni yılın başlangıcı. Fakat birtakım şahıslar ya değişiklikten haberleri olmadığından ya da bu değişikliği benimsemedikleri için 1 Nisan’da yeni yılı kutlamaya devam etti. Herkesin tıpkı takvimi takip etmesini sağlamak için, kimileri, eski takvime uyanlara latifeler yapmaya başladı. 1 Nisan paskalya orucunun sonunu işaret ediyordu ve balık, bu gün için tanınan armağanlardan biriydi. Bu yüzden de eski takvimi takip edenlere sahte bir balık verilmesi eğlenceli bir latife üzere görülüyordu. Daha sonra bu, günümüzde de (özellikle daha küçük yaştaki öğrenciler arasında) birinin sırtına kağıt bir balık yapıştırma biçimindeki Fransız 1 Nisan latifesine dönüştü.

Fransa hükümdarı 6. Charles

Bu kıssa muhtemel bir açıklama üzere gözükse de, muhtemelen hakikat değil. Zira bu güne yapılan birinci referans 1561 yılında, yani yirmi yılı aşkın bir mühlet öncesini işaret ediyor. Flaman muharrir Eduard De Dene‘nin Refereyn vp verzendekens dach / Twelck den eersten April te zyne plach şiirinde, 1 Nisan gününde saf hizmetkarını çeşitli geçersiz vazifelere gönderen bir asilzadeden bahsediliyor. Bu şiirin varlığı ve beraberinde verilen 1 Nisan’da kimseye inanmamanız gerektiği bildirisi, şakaların o periyotta çoktan yaygınlaşmış ve bilinen bir şey olduğunu gösteriyor.

Antik Roma ve “hilaria” günleri

İkinci bir görüş ise, Antik Roma’ya kadar uzanıyor. O vakitlerde “hilaria” olarak isimlendirdikleri eğlenmeye adanmış günler vardı. İnsanların düğün günleri üzere özel hilaria’lar yahut rablerin annesi Kibele’yi onurlandırmak için 25 Mart’ta 10 günlük bir şenliğin modülü olarak kutlanan Hilaria Matris Deûm üzere halka açık hilaria’lar bulunurdu. Oruç, hadım etme, yas ve kırbaçlamayla geçen birkaç şenlik gününden sonra, hilaria, herkese muhtaçlık duyduğu eğlenceyi yaşama talihi verirdi.

Hilaria Matris Deûm’ün en büyük özelliği maskeli baloydu. Bu gün, hükümet yetkilileri de dahil olmak üzere, istediğiniz herkesi hiçbir ceza almadan taklit edebilirdiniz. Birtakım tarihçiler, bu günün orijinal 1 Nisan Latifesi günü olabileceğini öneriyor. Net bir delil olmadığı için bunun yanlışsız olduğunu söylemek mümkün değil. Yılın vakti yaklaşık olarak yanlışsız olsa da, biri üzere giyinerek onlarla dalga geçmek ile birine eşek latifesi yapmak ortasında büyük bir fark olduğu kesin.

1900’lerin başında değişmeye başlayan 1 Nisan anlayışı

Ancak 1 Nisan günü ve latifeler, 1900’lerde büyük bir değişim geçirdi. Daha evvelki yüzyıllarda latifeler daha şahsî ölçekte, arkadaşlar ortasında yahut sokaktaki yabancılara yapılıyor olsa da, 1900’lerin başlarında gazeteler 1 Nisan’da palavra haberler yayınlamaya başladı. Sonra bu akıma radyo da katıldı ve 1950’lerde, televizyon programları da bu cümbüşe dahil oldu. Günümüzde ise büyük şirketlerden tekil bireylere kadar pek çok varlık ve kişi, ekseriyetle internet üzerinde düzmece duyurular ile günü “kutluyor.”