Ay, yavaş yavaş uzaklaşıyor… Pekala, bu neden oluyor?

Ay, Dünya’nın etrafındaki yörüngesi ile insanlık tarihi boyunca dikkatimizi ve ilgimizi çeken bir cisim olmuştur. Pek çok uygarlık takvimlerini bu uzay cismini temel alacak formda oluştururken, kimi hayvanlar Güneş’in Ay’dan yansıyan ışığını kullanarak tarafını bulmuştur.

Daha da kıymetlisi, kimi teorilere nazaran Ay, gezegenimizdeki hayatı mümkün kılan şartların oluşmasına ve hatta Dünya’daki hayatın daha en başından başlamasına yardımcı olmuş olabilir. Gezegenimizin etrafındaki yörüngesinin, bugün hayatımıza hakim olan kimi kıymetli hava sistemlerinde de rol oynadığı düşünülüyor.

Ancak bütün bunlar olurken Ay gezegenimizden yavaş bir halde uzaklaşıyor.

Ay, “Ay Çekilmesi” ile Dünya’dan uzaklaşıyor

Dünya’nın etrafında hassas bir formda dengelenmiş yörüngesinde bize yalnızca bir tarafını göstererek dönerken, “Ay çekilmesi” olarak bilinen bir süreçte yavaş yavaş gezegenimizden uzaklaşıyor. Bilim insanları, Apollo misyonlarının astronotları tarafından Ay yüzeyine yerleştirilen reflektörlerden lazerler ateşleyerek, son vakitlerde Ay’ın ne kadar süratli geri çekildiğini kesin bir doğrulukla ölçmeyi başardı.

Ay’ın her yıl 3,8 cm süratle Dünya’dan uzaklaştığı doğrulandı. Ve Ay bu halde uzaklaşırken, günlerimiz biraz daha uzuyor.

Ay ve Dünya ortasındaki alakayı inceleyen Londra Üniversitesi Royal Holloway’de jeofizik profesörü olan David Waltham, “Her şey gelgitlerle ilgili” diyor ve devam ediyor: “Dünya üzerindeki gelgit sürüklemesi dönüşünü yavaşlatır ve Ay bu enerjiyi açısal momentum olarak kazanır.”

Ay, Dünya’dan neden uzaklaşıyor?

Dünya dönerken, yörüngesinde dönen Ay’ın yerçekimi, okyanusları çekerek yüksek ve alçak gelgitler oluşturur. Bu gelgitler aslında eliptik bir biçimde hem Ay’ın yerçekimine gerçek hem de Ay’ın yerçekiminden uzağa uzanan bir su “şişkinliğidir”. Lakin Dünya, kendi ekseni etrafında, Ay’ın üstteki yörüngesinden çok daha süratli döner, bu da, altında hareket eden okyanus havzalarından kaynaklanan sürtünmenin, suyu kendisiyle birlikte sürüklediği manasına gelir. Bu, şişkinliğin Ay’ı geriye gerçek çekmeye çalışan yörüngesinde biraz ilerisinde hareket etmesine sebep olur. Bu, gezegenimizin dönme gücünü yavaşça tüketir, dönüşünü yavaşlatırken Ay güç kazanır ve daha yüksek bir yörüngeye geçmesine neden olur.

Son tahlillere nazaran, gezegenimizin dönüşündeki bu artan frenleme, ortalama bir Dünya gününün uzunluğunun 1600’lerin sonlarından bu yana yüzyılda yaklaşık 1,09 milisaniye arttığı manasına geliyor. Öbür kestirimler, tutulmaların daha eski gözlemlerinden yararlanarak, bu sayıyı biraz daha yükselterek yüzyılda 1,78 ms olduğunu söylüyor.

Bu ölçü çok küçük üzere gözükse de, gezegenlerin uzun ömrü düşünüldüğünde derin bir değişime işaret ediyor.

Ay’ın, Güneş Sistemi’nin doğumundan sonraki birinci 50 milyon yıl içinde oluştuğu düşünülüyor. En yaygın kabul gören teori, embriyonik Dünya ile Theia olarak bilinen Mars büyüklüğündeki diğer bir obje ortasındaki çarpışmanın, artık Ay dediğimiz şeyi bir ortaya getiren bir materyal ve enkaz yığınını oluşturduğudur. Ay’ın geçmişte Dünya’ya bugün olduğundan çok daha yakın olduğu, Dünya üzerindeki kaya şeritlerinde korunan jeolojik bilgilerden açık bir formda anlaşılmaktadır.

Ay şu anda bizden 384.400km uzaklıkta bulunuyor. Fakat yakın tarihli bir çalışma, yaklaşık 3,2 milyar yıl evvel Ay’ın Dünya’dan yalnızca 270.000 km, yani şu anki arasının yaklaşık %70’inde bulunduğunu gösteriyor.

Ay’ın bu değişen uzaklığı ve Dünya’nın çok daha kısa olan gece-gündüz döngüsü (12 saat) Dünya’daki sıcaklık farklılığının çok daha az olmasına sebep olmuş ve teneffüs ve fotosentez oranlarını etkilemiş olabilir.

Ancak, Ay çekilmesi suratı tarih boyunca sabit değildi ve bazı periyotlarda senede 7cm’ye kadar çıksa da, genel tarihi ile karşılaştırıldığında şu anda daha süratli olduğu bir devirde yer alıyoruz.

Yine de, şu anki yüksek geri çekilme suratında bile, Ay’ın Dünya’yı büsbütün terk etmesi pek mümkün değil. Güneş’in vefatının yaklaşık 5-10 milyar yıl sonra gerçekleşeceği kestirim ediliyor ve Ay, şu anki suratı ile bu sondan daha evvel Dünya yörüngesinden çıkmış olmayacak.

Ancak daha kısa vadede, iklim değişikliğinin neden olduğu erime nedeniyle buzullarda ve buzullarda hapsolan su ölçüsünü azaltarak günlerin biraz daha uzamasında insanlığın kendisi de rol oynayabilir.

Teorik olarak, NASA’nın Artemis programıyla Ay’a uçacak bir sonraki astronot kümesi, ana gezegenlerine 60 yıl evvelki Apollo programındaki öncüllerinden daha uzaklardan baktıklarını söyleyebilirler.

Geri kalanımız için hayatımız, geçen her günün uzunluğuna eklenen pikosaniyeleri fark edemeyecek kadar kısa…