Kan nakli tarihinden garip uygulamalar: Kan yerine süt nakletmek, hayvandan beşere nakil ve fazlası…

Günümüzdeki birden fazla tıbbi prosedürde, en azından kan naklinde, süt kullanılmasını beklemezsiniz. Fakat tarihin kısa bir devrinde, hakikaten de kan yerine süt nakli yapıldığını görüyoruz.

İnsanların yaralandıkları tarih boyunca kan nakline muhtaçlıkları olmuştur. Kimilerine nazaran, Peru İnkalarının “Yeni Dünya”yı keşfederken kan nakli yaptıklarına şahit olduklarını argüman eden bireyler var. Deliller zayıf olsa da, şayet bu doğruysa, tarihi kayıtlarda bu tıp bir prosedürün en eski örneği olacaktır.

Ancak, William Harvey 1616’da kan sirkülasyonunu tanımladığında, hayli tuhaf deneylerin Avrupa’da yaygınlaştığı kesin olarak biliniyor. 1666’da, Londra’daki Royal Society’de, bir hekim ve cerrah olan Richard Lower, birinin arterini oburunun şah damarına bağlamak için bir kaz tüyü kullanarak iki köpek ortasında kan nakli yaptı.

Hayvandan beşere kan nakli

1667’de ise, Fransız bir tabip olan Jean-Baptiste Denys, büsbütün belgelenmiş birinci hayvandan beşere kan naklini gerçekleştirdi. Hasta, ateş tedavisi için yirmi defa kanı akıtılan (bir öteki eski tedavi yöntemi) genç bir çocuktu. O vakitler baskın tıp geleneği olan Hipokrat tıbbına nazaran bu, bedenden algılanan safsızlıkları gidermek için standart bir prosedürdü. Lakin iddia edilebileceği üzere bu tedavi çocuğu epey zayıf bırakmıştı. Denys, bir kuzunun karotid arterinden çocuğun damarlarına kan nakletti. Çocuk hayatta kaldı ve durumu düzeldi, lakin naklin akabinde kuzu hayatını kaybetti.

Kan naklinden umulan şey yalnızca sıhhati düzgünleştirmek ve hastalıkları ortadan kaldırmakla hudutlu değildi, birebir vakitte alıcıların kişiliklerini değiştirip meczupluğu ortadan kaldırabileceği de düşünülüyordu. Lakin birden fazla denemede, prosedür sırf vefata yol açtı ve sonunda 1668’de Châtelet fermanıyla kan naklinin yasaklanmasına karar verildi. Prosedür yaklaşık bir buçuk yüzyıl boyunca unutulmaya yüz tuttu.

Kan nakli, on dokuzuncu yüzyılın başlarında, doğum uzmanı James Blundell‘in pıhtılaşmayı önlemek için defibrine kan (pıhtılaşmasına yardımcı olan fibrinsiz kan) içeren bir şırınga ile nakil yaptığında kısa bir canlanma yaşadı. Bu, daha evvelki teşebbüslere nazaran bir gelişme olmasına karşın, pıhtılaşmayı önlediği ve hastanın ölme eğilimi onu cazibeli olmayan bir prosedür haline getirdiği için süreç hala güzel anlaşılamamıştı.

Kan yerine süt nakli

Daha sonra, 19. yüzyılın ortalarında, bilim insanları yeni bir fikir ile prosedürü tekrar canlandırdı: Başka bir şey nakletmek varken neden kan nakletmekle yetiniyoruz?

1854’te Dr. James Bovell ve Dr. Edwin Hodder, Toronto, Kanada’daki kolera salgını sırasında insanlara süt enjekte etti. Hastalarına kuzu kanı nakletmenin yanı sıra çeşitli hayvanlara süt de enjekte eden, “sütte bulunan çok küçük yağ ve katı yağ parçacıklarının” beden içerisinde “kanın akyuvarlarına” dönüştürüleceğine inanan Denys’in çalışmalarından ilham almışlardı.

Bovell ve Hodder, sütün beyaz kan hücrelerinin yenilenmesine yardımcı olduğuna inanıyorlardı ve şaşırtan bir biçimde, süt transfüzyonu verilen birinci hastaları hayatta kaldı ve sıhhatleri düzeldi. Ne yazık ki, daha sonra prosedürün uygulandığı beş hasta da hayatını kaybetti.

• Dünya’da yalnızca 43 şahısta olduğu belirlenen kan kümesi: Altın kan nedir?

İlk denemenin başarılı olmasından kısa bir müddet sonra sütün kan için inançlı ve geçerli bir ikame olduğu varsayıldı. Süt nakli, bilhassa Kuzey Amerika’da tanınan bir tedavi sistemi haline geldi. Bununla birlikte, birçok tıp tabibi kuşkucu olmaya devam etti ve bu tedaviyi alan hastalar ortasındaki çok sayıda vefat, kısa mühlet sonra büsbütün gözden düşmesine yol açtı. 1880’lerde, kan yerine süt naklinin yerini salin infüzyonları aldı. Daha da sonra, yüzyılın başında Karl Landsteiner‘in birinci üç insan kan tipini keşfetmesinden sonra, kan naklinin inançlı ve tesirli bir yolu bulundu.

Günümüzde kan nakli, kabul görmüş ve standartlaştırılmış bir tıbbi prosedür olarak kabul ediliyor. Kana olan talep o kadar yüksek ki, Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran dünya genelinde 118,5 milyondan fazla kan bağışı toplandı.

Kan nakli hayat kurtarır ve ekseriyetle yaralanma, cerrahi prosedürler yahut doğum yoluyla önemli kan kaybına uğramış şahıslarda uygulanır. Ayrıyeten hemofili, böbrek yetmezliği ve hatta kanser üzere durumlar için çeşitli tedavilerde de sıklıkla kullanıldığını görüyoruz.