TÜRKONFED Lideri Söylemez: Mevcut modelle ihracat artışının sürmesi güç

OLCAY BÜYÜKTAŞ

Dış talepteki düşüşten sonra gelen en büyük tehdidin güç fiyatları olacağını belirten Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) İdare Şurası Lideri Süleyman Sönmez, belirsizliğe rağmen iş dünyasında hâlâ yatırım iştahının yüksek olduğunu lisana getirdi.

Sönmez her çeyrek nizamlı olarak iş dünyasının sıkıntılarını ve beklentilerini ölçtüklerini ve yapılan araştırmalarda iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığına işaret etti.

Sönmez TÜRKONFED çatısı altındaki 30 federasyon ve ulusal-uluslararası 300’den fazla dernek üzerinden 50 bini aşkın şirketi temsil eden bir sivil toplum örgütü olarak KOBİ’lerin bu gereksinimlerinden yola çıkıp çeşitli projeler yürüttüklerine dikkat çekti.

Türkiye ekonomik olarak nasıl bir yılı geride bıraktı?

Enflasyon artışının, tüm gelişmiş ve gelişen ekonomiler açısından belirleyici olduğu bir yılı geride bıraktık. 2021 yılı pandemi nedeniyle bir toparlama yılı olmuştu. 2022 ise Rusya-Ukrayna Savaşı ile alevlenen besin ve güç krizi başta olmak üzere tedarik sıkıntıları ile sınanan Türkiye İktisat Modeli yılı oldu. Amaçlanan fiyat istikrarı, yatırım artışı, cari fazla, denetim altına alınmış enflasyon gayeleri gerçekleşmedi.

“Yatırımcı davranışlarında tedirginlik oluştu”

Enflasyon-faiz-kur sarmalı ise iş dünyası için belirsizliklerin artmasına ve yatırımcı davranışlarında tedirginliğe yol açarken, ulusal-uluslararası alanda ekonomiler için başat öge olan itimat ve istikrar iklimine de istenen katkının sağlanamamasına neden oldu. Büyüme dinamikleri ihracat ve tüketim davranışları ile şekillenirken, fakirleştiren bir ekonomik atmosfer, alım gücünde azalma, TL’nin çok bedel kaybı ve artan maliyetler refahın tabana yayılmasını sağlamaktan uzaktı. Sürdürülebilir bir kalkınma maksadı, dünyadan ayrışan iktisat siyasetlerinin da tesiri ile göz arkası edildi. Bu periyotta başta KOBİ’lerimiz için olmak üzere işletme sermayesi muhtaçlığı artarken, yüksek faiz yurt dışı kredi imkanlarına, kredi musluklarının kısılması da finansmana erişimi zorlaştırdı.

Bu yıla ait Türkiye iktisadı için gördüğünüz en büyük riskler neler, ekonomik olarak nasıl bir yıl öngörüyorsunuz?

Bu yıl ekonomimizdeki en temel problemlerin AB ve ABD’deki zayıf büyüme, Irak, Mısır, Lübnan üzere ülkelerdeki devalüasyon süreci nedeniyle dış talepte daralma; kısa vadede baz tesiriyle düşüş yaşanacak olsa da varlığını sürdüren yüksek enflasyon ile birlikte enflasyon-faiz-kur sarmalı; azalan yatırımlar; işsizlik, yetenek kaybı ve son olarak başta güç maliyetleri olmak üzere öbür arz istikametli riskler olacağını düşünüyoruz.

Uluslararası kuruluşlar bu yıl global büyüme için bir resesyon iddiası yapmasa da büyüme oranlarının düşük düzeyde olacağını pahalandırıyor. En son Dünya Bankası, Türkiye’nin 2023 büyüme oranı iddiasını yüzde 2,7 olarak aşağı istikametli revize etti. Biz de her çeyrekte Anadolu iş dünyasının nabzını tuttuğumuz İktisat Perspektifi anketlerinde misal sonuçlar ile karşılaştık. Gerçekten datalar de dış talepte daralmaya işaret ediyor.

“Kararlı adımlar atılmalı”

Ülkemizde de yaşanan, literatürde ‘yoksullaştıran büyüme’ olarak bilinen, geniş toplum kesitlerinin faydalanamadığı bir ekonomik büyüme hem gelir adaletsizliğini hem de gelecek kuşaklarda dengesizlikleri artırır. Bu durum sırf ülkemizde değil dünya genelinde toplumsal bütünlüğü sarsarken demokratik süreçleri de tehdit ediyor. İşte bilhassa bu global iktisadi ortamda makroekonomik dengesizliklerin düzeltilmesi yolundaki maliyetlerin topluma mal edilmemesi için kararlı adımlar atmalıyız. Artık büyümeye, ihracata ve istihdama yönelik siyasetlerin tek başına bir ülkenin üretim ölçeğini artırmaya ve orta gelir tuzağını aşmaya kâfi olmadığı aşikar. Bu tuzağı aşmak için inovasyonu; ekonomik ve toplumsal yapımıza entegre etmeli ayrıyeten muhtaçlık duyduğumuz yapısal ve kurumsal dönüşümü sağlamalıyız.

“Üçüz dönüşüm sağlanmalı”

Öte yandan 2022’de ihracatımız tarihi rekor kırsa da ithalatımız, ihracatımızdan daha süratli arttı. Ünite başı ihracat kıymetlerimiz hâlâ istenen seviyede değil. Orta-yüksek ve yüksek teknoloji ihracatımızda ise ölçülü bir daralma görüldü ve ticaret haddi aleyhimize seyretti. Şu an güç ithalatımızın dış ticaret açığına oranı yüzde 80’in üzerinde iken aylık ithalatımızın yaklaşık dörtte biri güç ithalatına gidiyor. Türkiye bu sarmaldan çıkmak için ya yüksek teknoloji kullanımı ile yüksek katma bedel yaratacak ya da petrol ve doğalgaz kaynakları açısından varlıklı bir ülke olacak. Dijital, Yeşil ve Toplumsal Dönüşüm olarak belirlediğimiz ‘Üçüz Dönüşüm’ün Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılına yanlışsız refah artışına ve sürdürülebilir kalkınma amaçlarımıza ulaşmamızda değerli kaldıraçlar olduğunu da vurgulamak isterim.

“Son çeyrekte üretim azaldı, istihdama yansıyacak”

Üyeleriniz ortasında üretimi kısan, durduranlar kelam konusu mu? Buna bağlı olarak emekçi çıkarmayı planlayan üyeleriniz var mı?

Her çeyrek nizamlı olarak iş dünyasının problemlerini ve beklentilerini ölçtüğümüz araştırmalarımız başta büyüme dinamikleri olmak üzere üretim ile finansman muhtaçlığına dikkat çekiyor. 2022 yılı son çeyrek araştırmamıza katılan iş dünyasının yüzde 83’ü finansmana erişimde, yüzde 88’i ise banka kredilerine erişimde sorun yaşadığını tabir etti. Üretimin durdurulmasından çok siparişlerde azalmanın bilhassa 2022’nin son çeyreğinde belirginleştiğini ve buna paralel üretimin azaldığını söylemek mümkün. Dünyada enflasyon baskısının devam etmesi, AB’de resesyon riski, güç ve tedarik zinciri meselelerinin devam etmesi haliyle üretime ve istihdama yansıyacak.

“Kredi genişlemesi yaşanacak”

Ancak tüm zorluklara karşın gerçekleştirdiğimiz saha ziyaretlerinde Anadolu’nun yatırım yapma ve büyüme iştahının hala yüksek olduğunu gözlemliyoruz. Düşük büyüme ve daralma beklentilerine karşın, Hükümetimiz tarafından verilen seçim öncesi ve yılbaşı sonrası kredi genişlemesinin yaşanacağına dair açıklamalar; KGF dahil kredi ve teşvik paketleri iş dünyasının bakışındaki güzelleşmeyi kısmen açıklıyor. Bu iyimserliği, bu iştahı lakin kalıcı, sürdürülebilir siyaset adımlarıyla başarabileceğimize inanıyoruz. Çünkü belirsizlikleri aşmak için yapısal sıkıntılarımızı da çözmek durumundayız.

“Önemli fırsatlar var”

İhracatçı bölümlerde Avrupa’daki sakinliğe ait nasıl bir tablo kelam konusu?

Başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın birçok bölgesinde resesyon ve düşük büyüme beklentisi hakim. Lakin Güney Asya ve Orta Doğu için büyüme ve talebe ait beklentiler biraz daha olumlu. Bu manada ihracatta yavaşlama olsa da ülke kompozisyonundaki yıllık değişimler ile ihracatta müspet bir seyir gerçekleşebilir. Öbür yandan dünyada şu an çok süratli bir biçimde ülkelerin dış ticaret dataları hem sektörel hem de ülkesel bazlı değişiyor. Artan jeopolitik risklerin ortaya çıkardığı uzun periyotlu dinamikler ise ülkemiz için değerli fırsatları beraberinde getiriyor. Rusya-Ukrayna savaşı, Tayvan krizi, ticaret savaşlarından güç krizine birçok dış öge Türkiye’nin bilhassa KOBİ’lerimiz açısından kıymetli bir yatırım üssüne dönüşebileceğine, bu türlü bir fırsatın kapımızda olduğuna işaret ediyor. 30 milyona ulaşan genç nüfusumuz, gelişen deniz, hava ve kara ulaşımımız, memleketler arası kurumlar ile olan inançlı bağlantımız ve önemli verimlilik potansiyeli taşıyan üretim yapımızla 2023’teki düşük büyüme beklentilerine karşın orta vadede global üretimdeki hissemizi artırma fırsatına sahibiz ve bunu kesinlikle değerlendirmeliyiz. Bu çerçevede karar alıcı kurumlarımızın, özel kesim ile iş birliği içinde, iktisat bilimi çerçevesinde gerçekçi planlama süreçlerini işletmesi son derece değerli olacak.

“İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli Döviz artışı ve sübvansiyon gerekiyor”

Dış talepteki düşüşten sonra gelen en büyük tehdit güç fiyatları. Zayıf global taleple birlikte kısıtlı üretim davranışının devam etmesi, dünyada bölgesel çatışmalarla savaşın yarattığı istikrarsızlık, bilhassa Çin’in kapanmalara son vererek iç büyümeyi önceliklendiren stratejisi, 2023 yılında petrol fiyatlarında bir artışı beraberinde getirecek üzere görünüyor. Tüm kestirimler 100 dolar ve üstünü işaret ediyor. Bu yıl ihracatçılar için tehdit oluşturan bir öbür değerli bahis da döviz kuru seviyesi. İhracatta ünite başı kıymetlerimiz hâlâ çok düşük. Orta ve yüksek teknolojili üretim yetkinliğimiz maalesef yüksek katma bedel yaratmaktan, verimlilikten uzak. İhraç edilen eser ölçüsündeki artışın, ihraç edilen eserin döviz cinsi bedelindeki artışı geçmesiyle birlikte toplam ihracat artıyor. Mevcut ekonomik model altında bu ihracat artışlarının üretkenlik ve teknoloji olmaksızın sürdürülebilmesi sıkıntı görünüyor. İhracatta mevcut durumun korunması için de kademeli döviz artışları ve sübvansiyonlar ile ihracatçının rekabet gücünün korunması gerekiyor.

“Bütçe yükü maliyet artıracak”

Seçimler ekonomik ortamı nasıl etkileyecek?

Yüksek büyümenin toplumsal refah yaratması beklenirken, gelir dağılımında yaşanan adaletsizlik ülkemizin öncelikli sıkıntısının enflasyon olduğunu gösteriyor. Seçim iktisadı sürecinde ise bu fakirleşmenin yan tesirlerini kısa vadeli bastıran siyasetlerin süratle gündeme geldiğini görüyoruz. Bu durumun yaratacağı bütçe yükü kısa vadede sorun yaratmasa da orta ve uzun vadede maliyet baskısını artıracaktır.

“Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız”

Biz Türkiye’nin problemlerinin partiler ve siyaset üstü olduğunu düşünüyoruz. Yapısal meselelerimizi aşmanın yolu yapısal reformlardan, bilimsel ve akılcı iktisat siyasetlerinin uygulanmasından geçiyor. Yapısal meselelere temas etmeden hayata geçirilen ‘yara bandı’ üslubundaki uygulamalar ise uzun vadede yarayı derinleştirir. Yatırım iklimi, yatırımcı davranışları ve üretim motivasyonunda itimat en kıymetli öge. Para ve maliye siyasetinde belirsizliklerin azalması, iktisadın yapısal dönüşümü ve ulaşılacak gerçekçi amaçlar için bir yol haritasına gereksinimimiz var. Fiyatlama davranışlarının bozulmasındaki derinliği seçim sürecinde denetim altına almak zorundayız. Demokrasinin tüm zenginliği ile işlediği bir seçim sürecinin akabinde sonuçlardan bağımsız yeni yüzyılımızın idare takımlarının ve kurumlarımızın bu temel adımları süratle atacağını düşünüyoruz.

“İş dünyasının yarısı yatırım iştahını sürdürüyor”

Yatırım planlayan üyeleriniz var mı, öncelikli olarak yurt içi mi yurt dışı mı yatırım planlanıyor?

Dünyada ve ülkemizde yaşanan tüm ezalara karşın Anadolu iş dünyasında çok büyük bir yatırım iştahı gözlemliyoruz. Saha ziyaretlerimiz ve araştırma sonuçlarımız ile beklenti ve davranışları ölçtüğümüz anketlerimiz de bu sonucu doğruluyor. İş dünyasının yarısından fazlası yatırım yapma iştahını sürdürüyor. Yüklü olarak tevsi-kapasite artırımı, yeni yatırım, Ar-Ge ve dijitalleşme yüklü yatırım davranışı içinde hareket eden iş dünyamızın karşısındaki en büyük riskler yatırım ortamı atmosferi ile kredi ve finansmana erişim olarak ortaya çıkıyor. Üretimin ve yatırımın ana yakıtının finansman olduğu gerçeği bir defa daha görülüyor. Kısıtlı finansman imkanlarına sahip iş dünyamızın verimliliğini artırması ve katma bedelli üretime geçmesi için hem sabit sermaye yatırımları yapmasına müsaade eden uzun vadeli finansmana hem de akılcı yönlendirmelere muhtaçlığı var. Bu süreçte AB’nin öncülüğünü yaptığı ve dünyada karşılık bulan yeşil mutabakat, yeni yüzyılında Türkiye için kalkınma ve endüstrileşme öyküsünü tekrar yazma fırsatı sunuyor. Dünya Bankası’nın çalışmalarına nazaran 2040’a kadar yapılacak yatırımların 146 milyar dolar kar getireceği varsayım ediliyor. Bu fırsatları yakalamak için finansmana erişim meselelerini gidermeliyiz.

“Ücret artışlarının alım gücü ile refah katkısını artırmak için enflasyon denetim altına alınmalı”

Asgari fiyat artışı ve EYT düzenlemesi üyelerinizi nasıl etkileyecek?

Çalışanlarımızın enflasyona ezdirilmemesi ve alım güçlerinin artması öncelikli bakış açımız. Bunu her platformda lisana getiriyoruz ve uyguluyoruz. Öte yandan ülkemiz bir ‘enflasyon-faiz-kur’ sarmalının içinde bulunuyor. Fiyat artışlarının toplumsal refah artırışına katkı yapması için ekonomimizin ücret-enflasyon kısır döngüsünden çıkması gerekiyor. Zira fiyat artışlarının alım gücü ile refaha katkısını artırmak fakat enflasyonun denetim altına alınması ile mümkün. Bunun için iktisat bilimi çerçevesinde kalıcı bir tedavi ve ıslahat gündemini hemen hayata geçirmemiz gerekiyor. Ekonomimizin tartısını minimum fiyat baskısından kurtarıp katma pahası yüksek fiyat kademesine geçmeliyiz.

“Ekonomi taban fiyat sarmalına sıkıştırılmış görünüyor”

AB’de ortalama yüzde 7’lerde olan minimum fiyatlı çalışan oranı ülkemizde maalesef her 2 çalışandan 1’inin minimum fiyatlı çalışması ile ortalamalardan çok uzak. Ekonomimiz adeta taban fiyat çemberine sıkıştırılmış görünüyor. Alım gücü ve refah düzeyinin artırılmasında minimum fiyat artışları kadar enflasyon seviyesinin de denetim altına alınmasını önemsiyoruz. Minimum fiyatın enflasyon karşısında erimesi, atılan adımın yalnızca kısa müddetli sonuçlarının alınacağını lakin orta ve uzun vadede tahlile katkı sağlamayacağını gösteriyor. Yüksek teknolojili üretim ve yüksek katma paha artışı işletmelerimizin verimliliğini artırırken haliyle çalışanlarımızın da yetkinlik, kapasite ve alım güçlerini de minimum fiyat sarmalından kurtaracaktır. Çalışanları minimum fiyata bağımlı kılan ekonomik modelin değişmesi, yaratılan katma bedelin toplumsal refah artışına katkısını da artıracaktır.

“Ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin genç var”

EYT konusuna gelince, EYT hakkını elde eden çalışanların kıdem tazminatı hakkı bakidir. EYT için ayrılan 25 milyar TL’lik KGF paketinin, buna muhtaçlık duyan işletmelerimize öncelikli olarak kullandırılması büyük kıymet arz ediyor. Bu paketin süreç içinde gereksinimler da gözetilerek artırılacağını umuyoruz. EYT’de ortaya çıkan yükün emekçi, patron ve kamu başta olmak üzere adil ve eşit bir formda gözetilerek yönetilmesini önemsiyoruz.

Diğer yandan iş gücü piyasasındaki tesirlere de hazırlanmalıyız. Çalışma hayatına devam etmeyecek EYT’lilerin yerine genç istihdamını artırmak bir seçenek. Zira 15-24 yaş ortasında ne eğitim ne istihdamda yer alan yaklaşık 3 milyon 250 bin gencimiz var. Bu gençlerin yüzde 38’i yükseköğrenim, yüzde 31’i de mesleksel yahut teknik lise mezunu. Fakat sektörel istihdam imkanlarının yetersizliğinden ötürü birçok genç mezun olduğu alanda çalışamıyor. Münasebetiyle EYT sürecinde gençlerin istihdam imkanlarını artıracak kapsamlı teşvikler ile genç istihdamı artırılabilir ve genç işsizlik oranı OECD ortalamasına çekilebilir.